تعریف:

در راهنماي تشخیصی اختلالات روانی ،(اختلال کاستی توجه/بیشفعالی) اینگونه تعریف شده است: الگوي فقدان توجه و/یا اختلال بیش فعالی و تکانشگری پایدار که مانع عملکرد درست فرد می شود

اختلال کاستی توجه/بیش فعالی نخستین بار در سال 1845 توسط پزشک آلمانی به نام هافمن تشخیص داده شد

شرح اختلال ADHD

براي این اختلال سه زیر گروه تعریف شده است:
نمود مختلط: (ترکیبی از فقدان توجه و بیش فعالی-تکانشگری) عمدتا فقدان توجه و عمدتا بیش فعال تکانشی .کارلتون و همکاران بر این باورند که شروع اولیه نشانگان مربوط به اختلال کاستی توجه و‌بیش فعالی مربوط به پیش از هفت سالگی است. با این حال، ممکن است نشانه هاي آن تا سالهاي بعد از آن ظهور پیدا نکنند. معمولا این مشکل به صورت مشکلاتی در بازي آرام و شرکت بی سروصدا در فعالیتهاي اوقات فراغت،جنب و جوش مفرط و پرحرفی بروز مییابد. میزان شیوع اختلال کاستی توجه/بیشفعالی بر اساس جنسیت بسیار متفاوت است تا جاییکه میزان شیوع آن در پسران نسبت به دختران در جمعیت عمومی تقریبا 3 به 1 و در موارد بالینی بین 6 به 1 تا 9 به 1 گزارش شده است.

به دلیل مشکلات و پیامدهاي منفی ناشی از این اختلال، همچون پرخاشگري،دستکاري اشیاء، رفتارهاي پرخطر، افت تحصیلی و عدم عملکرد مناسب تحصیلی، روانشناسان، روانپزشکان و صاحب نظران حوزه تعلیم و تربیت به شیوههاي مختلف سعی در درمان این اختلال داشتهاند (وین اشتاین و ویزمن، 2012.( مطالعات نشان می دهند که کارکرد خانواده یکی از عوامل موثر بر ایجاد و گسترش مشکلات رفتاري کودکان است (پورسینا، طهماسیان وصادقی، 1393(؛

در این راستا یکی از مداخلات روانشناختی مناسب و مؤثر براي کاهش علایم کاستی توجه/ بیش فعالی در کودکان مبتلا به این اختلال، میتوان به روش درمانی مبتنی بر رابطه کودك- والد (CPRT) اشاره کرد برنامه هاي آموزشی جامع کودك- والد،فرصت مناسبی را براي درك و شناخت کاستی توجه/ بیش فعالی براي پدرها و مادرها فراهم آوردهاند و به آنها آموزش میدهند چه مهارتهاي ارتباطی، رفتاري و عاطفی را در مورد کودکان به کار گیرند (گرنی و رایان، 2013) به نظر ساندرز و همکاران 2014 بسیاري از مشکلات میان فردي مربوط به کودك و عدم خویشتنداري بیشفعالی، از تطبیق نیافتن او ناشی میشود.

به همین علت است که در این برنامه، به والدین مهارتهایی را آموزش میدهند تا تطبیق نیافتن کودك را کاهش دهند و به فرزند خود کمک کنند تا خویشتندار و مسلط برخود باشد. والدین یاد میگیرند تا رفتار خوب فرزندان را پاداش دهند،پاسخهاي مطلوبی در او ایجاد کنند، رفتارهاي نامناسب را کاهش دهند و پاداشهاي اضافی براي حفظ و نگهداري رفتارهاي مناسب تعیین کنند.

درمان مبتنی بر رابطه کودك- والد به دلیل تمرکز بر کودك میتواند روشی مناسب براي برقراري ارتباط با کودك در نظر گرفته شود. لندرت (2002 (معتقد است که اگردرمان مبتنی بر مشارکت والدین یک دیدگاه مبتنی بر ارتباط کودك-والد است که به والدین، اصول و مهارتهاي پایه و اساسی بازي با کودك، از قبیل گوش دادن انعکاسی، تشخیص و پاسخدهی به احساسات کودکان و ایجاد اعتماد به خود در کودکان، آموزش داده میشود.

براتون و همکاران (2006/1391 (روش خاصی از درمان را بر اساس مشارکت والدین یا آموزش والدینی با نام درمان مبتنی بر رابطه کودك- والد معرفی کردند که هدف عمده آن تمرکز بر رابطه است. نتایج پژوهشهاي مختلف بیانگر نقش ارتباط والد- کودك- والد و رشد تواناییهاي بالقوه کودك از طریق بازي کودك و کیفیت این تعامل بر اختلالات رفتاري و هیجانی کودکان است. به عنوان مثال، لیندو وهمکاران (2012)در 2 پژوهش خود نشان دادند که بازيدرمانی مبتنی بر ارتباط کودك- والد میتواند مشکلات رفتاري کودکان پیش دبستانی را کاهش دهد.

علاوه بر این، پژوهش ادواردز و همکاران نشان داد آموزش ارتباط کودك-والد میتواند باعث کاهش نشانگان اختلال کاستی توجه/ بیش فعالی کودکان و افزایش خودکارآمدي والدینی در والدین این کودکان شود.همچنین، لی و لندرت (2003 (در پژوهش خود نشان دادند که درمان مبتنی بر مشارکت والدین میتواند بر خودمهارگري ، مشکلات رفتاري و مهارتهاي اجتماعی کودکان تاثیر معناداري داشته باشد.

در بسیاري از موارد، مادر به عنوان خاستگاه اصلی رشد ونمو کودك و به عنوان پرنفوذترین عامل تاثیرگذاري بر کودك، از خودکارآمدي والدینی ضعیفی برخوردار است، تا جاییکه تعاملات بی کیفیت، نامناسب و پسرونده مادر با کودك، عامل مهمی در شکلگیري و پیشرفت اختلالات کودك تلقی می شود. علاوه بر این، اختلال کاستی توجه/بیشفعالی یکی از شایعترین مشکلات روانشناختی کودکان است که میزان شیوع آن درکودکان مدرسهاي در حدود 3 %تا 7 %و در بین افراد بزرگسال بین 3 %تا 5 % گزارش شده است (ویناشتاین و ویزمن، 2012 (و یکی از پیامدهاي آسیب زاي آن، افت تحصیلی و ترك تحصیل در این کودکان است. نتایج حاصل از پژوهشها نشان میدهند در حدود 30 %تا 60 %کودکان مبتلا به اختلال کاستی توجه/بیشفعالی پیش از رسیدن به مقطع متوسطه ترك تحصیل میکنند. شاید یکی از مهمترین دلایل این مساله، مشکلات مربوط به عدم تمرکز توجه و همچنین طرد شدن از سوي دانش آموزان دیگر و معلمان باشد